Thạch Lam là thành viên của nhóm Tự Lực Văn Đoàn, ông đến với văn chương như một sứ mệnh ghép nối cuộc sống và văn học. Những sáng tác của ông chủ yếu là khai thác thế giới nội tâm nhân vật, dưới ngồi bút của Thạch Lam thường đi vào những trạng thái cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống thường ngày. Mỗi một truyện của ông đều như một bài ca trữ tình được buồn, tiêu biểu là " Hai Đứa Trẻ được in trong tập " Nắng Trong Vườn" năm 1938, tác phẩm là truyện ngắn có cốt truyện đơn giản, là sự hòa quyện giữ yếu tố hiện thực và lãng mạn trữ tình. Hai đứa trẻ không có tình tiết cao trào nhưng lại dễ dàng đi vào tâm trí người đọc bởi nỗi buồn sâu lắng, trầm động mà rất đẹp, vẻ đẹp của cuộc sống bình dị. Đặc biệt ta nhất phải kể đến phân đoạn diễn biến tâm trạng của chị em Liên trong cảnh đợi tàu.

Hai Đứa Trẻ là câu chuyện được nhìn dưới lăng kính hiện thực, bằng sự nhạy cảm của một người nghệ sĩ, ông đã tái hiện lại khung cảnh nghèo nàn, khó khăn của người dân khi có thời gian sống ở nơi đây. Câu chuyện nhỏ xoay quanh về hai đứa trẻ Liên và An - những đứa trẻ đã từng sống ở Hà Nội phồn hoa, náo nhiệt nhưng rồi bi kịch cuộc đời ập đến, hai chị em phải về sống nơi phố huyện nhỏ thó, tồi tàn. Trong một buổi chiều tà, lòng Liên buồn man mác khi nhìn những đứa trẻ đi nhạnh đồ thừa. Xung quanh chị em Liên là những mảnh đời cơ cực như chị Tí, bác Siêu, bác Xẩm,... Dù vậy nhưng không chỉ vì ngần ấy sự nghèo khó mà họ mất đi niềm tin, từ tận sâu trong cõi lòng họ vẫn luôn mong mỏi một ngày nào đó sẽ được bước sang một thế giới mới, cái thế giới tràn ngập "ánh sáng" của niềm tin và hi vọng. Và chỉ khi chuyến tàu từ Hà Nội đi qua, họ mới có được cảm giác ấy, cái cảm giác từ từ nhẹ nhàng len lỏi vào con tim họ và rót đầy trái tim là niềm tin mãnh liệt về một thế giới đáng sống.

Có thể nói, cuộc sống của chị em Liên là bằng cái tên "song sắt" của thời đại. Mỗi ngày trôi qua đều quẩn quanh trong một phố huyện tồi tàn, vắng vẻ, cái nơi mà đến ánh sáng cũng bỏ rơi, chỉ có cái đèn le lói trong gánh phở của bác Siêu hay cái ánh sáng lập lòe trong ngọn đèn trên tay chị Tí cả những ngôi sao chói lọi hiên ngang trên bầu trời cũng chẳng thể xé rách màn đêm sâu thẩm. Đến đây mới thấy, sự đối nghịch rõ nét giữa ánh sáng và bóng tối nơi phố huyện, những tia sáng nhỏ bé của những con người nhỏ bé thì làm sao có thể chống chọi với " tấm màn đèn" đang bao phủ cả vùng trời nơi phố huyện này. Con người trong nghịch cảnh mới thấy, không chỉ Liên mà tất cả mọi người trong phố huyện đều ngóng chờ đoàn tàu đi qua, phải chăng vì để kiếm thêm vài đồng vào cuộc sống mưu sinh hay đang chờ đợi một thứ gì đó xa xôi. Trước hết, Liên và An là những đứa trẻ vâng lời, chúng cố thức đợi khi đoàn tàu đến mà "buồn ngủ ríu cả mắt" tuy vậy "vẫn gượng để thức khuya chút nữa" xem còn ai mua nữa không. Nghe lời mẹ dặn là thế, nhưng hai chị em Liên và An cũng biết rõ sự chờ đợi của chúng giờ đây là dư thừa, cùng lắm họ mua "bao diêm hay gói thuốc lá" cũng là nhiều rồi. Trước khi ngủ, An còn dặn chị hãy nhớ đánh thức trước khi đoàn tàu đến, sự kiên quyết của cô bé cũng cho thấy được ý nghĩa lớn lao của đoàn tàu vội vã. Liệu "sự hoạt động cuối ngày của đêm khuya" có xua đi được phần nào sự trì trệ, nặng nề của không gian nơi phố huyện thường ngày? Một chút thôi cũng được, để nó có thể khuấy động nhịp sống tẻ nhạt, tù động nơi "ao tù phẳng lặng", đem lại cho phố huyện nghèo phút chốc bừng tỉnh sau giấc ngủ dài.

Chuyến tàu đến cũng là lúc phố huyện được "sống dậy" sau những tháng ngày đìu hiu. Cảnh đoàn tàu sắp đến như một phép màu kì diệu đưa con người ta trở về với sự sống của những con người "thành thị". Khi tiếng còi từ xa vọng lại, với ánh đèn của người gác ghi kèm theo làn khói trắng, tiếng hành khách ồn ào cùng tiếng còi rít lên-con tầu rầm rộ đi tới, khoảnh khắc mà họ chờ đợi suốt một ngày dài đằng đẳng cuối cùng cũng đã đến. Không khí dần trở nên sống động và rạng rỡ, một cảnh tượng chưa từng có vào những lúc chiều tà nơi phố huyện hắt hiu. Khi đoàn tàu còn ở đằng xa, Liên đã trông thấy "ngọn lửa xanh biếc, sát mặt đất như ma trơi", những âm thanh huyên náo "tiếng còi xe lửa ở đâu vang lạng, trong đêm khuya kéo dài ra theo ngọn gió xa xôi", "tiếng hành khách ồn ào khe khẽ", "tiếng dồn dập , tiếng xe rít mạnh vào ghi", "tiếng tàu rít lên và tàu rầm rộ đi tới". Những âm thanhh ấy hoàn toàn khác xa với tiếng trống cầm canh khô khan hay tiếng ếch nhái trong tĩnh lặng mà họ thường được nghe. Một đoàn tàu mà thắp sáng cả phố huyện dường như đã "chết", có lẽ ánh sáng từ đoàn tàu đã xua tan đi cái "bóng tối" đang gặm nhắm không gian của con người nơi đây.

Nói về hình ảnh đoàn tàu, có vẻ như nó không được náo nhiệt như thế, trái lại là những cảm xúc nặng nề, buồn tẻ, "thưa vắng người và hình như kém sáng", có chăng Tế Hanh đã từng thốt lên:

" Tôi thấy tôi thương những con tàu

Ngày đời không đủ sức đi mau

Có chi vương víu trong hơi máy

Với những toa đầy nặng khổ đau."

Nhưng với chị em Liên và An thì lại khác, hình ảnh đoàn tàu hiện lên như biểu tượng của một thế giới trong mơ, một khung cảnh hệt như chuyến tàu Hà Nội năm nào mà lẽ ra chúng đã ở đó từ lâu. Hai chữ Hà Nội ngân nga trong lòng cô bé nghèo "...họ ở Hà Nội về!.. Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực huyên náo". Trong chốc lát, chúng được thoát ra khỏi cảnh nghèo nàn, đau khổ- một thế giới mà sau ánh hoàng hôn sẽ chìm trong bóng tối mù mịt, mội nơi mà áp suất của bóng tối đè nén lên ánh sáng lẻ loi của của cải vât chất và niềm tin, hy vọng. Đoàn tàu đã mang đến cho chị em Liên một mơ tưởng xa xăm mà rất êm đềm về quá khứ tươi đẹp tại chốn mỹ lệ Hà Nội "băm mươi sáu phố phường". Hai chị em háo hức muốn hòa vào cái không khí náo nhiệt ấy, đáng tiếc rằng hai đứa trẻ càng ngẩn ngơ khi đoàn tàu đi qua. Cái khoảnh khắc tươi sáng ấy qua đi, nỗi buồn lại ập đến thấm đẫm vào tâm hồn của những đứa trẻ. Chuyến tàu đi qua mang bao niềm hy vọng về một cuộc sống xa hoa nhộm nhịp và ra đi để lại bao cảm xúc đầy tiếc nuốc cho những cư dân phố huyện. Chuyến tầu đi vào đêm tối, cuối cùng chỉ còn lại những đốm than đỏ bay tung tóe trên đường sắt, chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng chỉ còn lại là dấu chấm nhỏ, cứ xa mãi xa mãi rồi lặng lẽ khuất dần sau rặng tre. Hình ảnh đoàn tàu là biểu tượng sức sống mạnh mẽ, sự giàu sang đối lập với cuộc sống mòn mỏi, tối tăm của người dân trong cái phố huyện này.

Đối với Liên, đoàn tàu đến từ Hà Nội, nơi Liên và An có một tuổi thơ đẹp đẽ vừa là sự gợi nhớ êm đềm, một quá khứ quá đổi ngọt ngào của những ngày thơ bé. Đoàn tàu còn là hình ảnh của tương lai, nó gợi lên một thế giới giàu sang, nhộp nhịp vầ rực rỡ. Việc hai chị em đợi tầu xuất phát từ nhu cầu bứt thiết về tinh thần muốn thoát khỏi cuộc sống buồn chán hiện tại và sống với một thế giới mới tươi đẹp hơn. đồng thời cũng đánh thức thắp vào tim cô bé một ngon lửa niềm tin-niềm tin về một tương lai tươi sáng.

Quả thực, tác phẩm như một kiệt tác của văn học thời đại, chẳng phải ở nơi thành thị xa hoa, lộng lẫy, mà chính ở những con phố nghèo nàn, tăm tối đã thu hút Thạch Lam đến khám phá và dệt nên con chữ. Chính những con người có số phận biến dạng đã dấy lên sợi dây tình cảm trong ông,  Thạch Lam không chỉ quan tâm đến nỗi đau về của cải vật chất, mà thứ ông lo sợ còn là sự xói mòn trong tâm hồn của những đứa trẻ. Chuyến tàu đến như khẳng định một khát khao chân chính của con người trong nghịch cảnh. Với chị em Liên, đoàn tàu như một kí ức vui, một tia sáng le lói về một cuộc sống xa hoa ở một thế giới không còn bóng tối. Đối với người dân phố huyện, đoàn tàu như một niềm vui nhỏ nhoi để họ bám víu vào đó mà sống và tiếp tục sống. Suy cho cùng, chuyến tàu đến như một "chiếc phao" cứu rỗi những kiếp người tàn tạ trong một hoàn cảnh bế tắc. Dưới ngòi bút tài tình của Thạch Lam, chuyến tàu tưởng chừng như đơn giản, tầm thường nhưng ngờ đâu lại là tâm tình sâu lắng của tác giả. Bằng câu chữ giản dị, chân thực, tác gỉa đã khắc họa nên niềm hy vọng trên những trang sách, giúp con người hướng đến cái đẹp và ý thức được giá trị bản thân. Qua bút pháp điêu luyện được đút kết từ một đời cầm bút, ông đã sử dụng tinh tế nghệ thuật đối lập tương phản của ánh sáng và bóng tối để tô vẽ cái bi kịch của những người dân nơi phố huyện, những ước mơ xa vời và hiện thực nghiệt ngã, vẫn chỉ có thể le lói dưới sự hiu hắt của màn đêm. Qua tác phẩm " Hai Đứa Trẻ" với đoạn trích cảnh đợi tàu, dường như Thạch Lam đã dồn hết bút lực vào tình tiết cuối cùng của câu chuyện, dù không phải là một cái kết đẹp nhưng đó vẫn là điểm sáng tạo nên giá trị nhân văn của tác phẩm. Dù khắc khoải, buồn bã với kiếp sống quẩn quanh, nhưng từ đó ta mới thấy được "những bông hoa" đẹp thấp thỏm vươn lên từ mảnh đất cuộc đời. Liên cũng như những cư dân vẫn tràn đầy niềm tin hy vọng về một thế giới đáng sống, nơi mà con người có thể che lắp được cái ảm đạm nơi phố huyện đời thường, chuyến tàu cuối cùng xuyên màn đêm cũng là tia hy vọng rực cháy xuyên qua bóng tối mà tác giả đã tâm huyết xây dựng.

oOOo