Các sự vật, hiện tượng khác nhau trong thế giới đứng im, bất động hay không ngừng vận động, phát triển? Nếu vận động phát triển thì cái gì là nguồn gốc của vận động, phát triển? Và cách thức, khuynh hướng của chúng diễn ra như thết nào?
+ Quan điểm siêu hình cho rằng, các sự vật, hiện tượng khác nhau trong thế giới đứng im, bất động, còn nếu giả sử có vận động, phát triển thì đó chỉ là sự tăng-giảm thuần túy về lượng mà không có sự thay đổi về chất. tính muôn vẻ về chất của vạn vật trong thế giới là nhất thành bất biến.Phát triển, vì vậy, chỉ là một quá trình tiến lên liên tục mà không có những bước quanh co phức tạp. còn nếu có sự thay đổi về chất thì đó cũng chỉ là những chất kết tiếp nhau theo một chu trình kín.

+ Quan điểm biện chứng cho rằng, trong thế giới các mối liên hệ ràng buộc, tác động qua lại lẫn nhau làm cho mọi sự vật, hiện tượng tồn tại như những hệ thống có cấp độ kết cấu tổ chức, với những quy định về chất và về lượng khác nhau. các hệ thống sự vật khác nhau khônhg ngừng vận động, và sự vận động của hệ thống không loại trừ sự đứng im của nó hay của yếu tố tạo thành nó.sự vận động - thay đổi nói chung - của 1 hệ thống sự vật bao gồm : một là , sự thay đổi những quy định về chất theo xu hướng tiến bộ, hai là, sự thay đổi những quy định về chất theo xu hướng thoái bộ, và ba là, sự thay đổi những quy định về lượng theo xu hướng ổn định tương đối về chất.
Nếu vận động là sự thay đổi nói chung, thì phát triển là một khuynh hướng vận động tổng hợp của một hệ thống, trong đó sự vận động tổng hợp của một hệ thống, trong đó sự vận động có thay đổi những quy định vầ chất(kết cấu tổ chức)theo xu hướng tiến bộ giữ vai trò chủ đạo, còn sự vận động có thay đổi những quy định về chất theo xu hướng thoái bôt và sự vận động có thay đổi những quy định về lượng theo xu hướng ổn định giữ vai trò phụ đạo, cần thiết cho xu hướng chủ đạo, thống trị trên.
Như vậy, quan điển biện chứng về phát triển không cho phép sự đối lập sự thay đổi tiến bộ với thay đổi thoái bộ, sự thay đổi về lượng với thay đổi về chất, không cho phép đồng nhất phát triển với thay đổi tiến bộ, mà phải hiểu phát triển như là một quá trình vận động rất phức tạp khó khăn, vừa liên tục vừa gián đoạn, vừa tiến lên vừa thụt lùi, thông qua việc giải quyết những xung đột giữa các mặt đối lập thực hiện sự chuyển hóa qua lại giữa các hiện tượng và chất ( bước nhảy về chất) làm cho cái mới ra đời trên cơ sở cái cũ ( phủ định biện chứng ). Phát triển là khuynh hướng vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện.
Nếu quan điểm biện chứng duy tâm cố tìm nguồn gốc của sự phát triển trong các lực lượng siêu nhiên hay ý thức con người ( phi vật chất) , thì quan điểm biện chứng duy vật luôn cho rằng nguồn gốc của sự phát triển nằm ngay trong bản thân sự vật,vật chất, do những mâu thuẫn của sự vật vật chất quy định. mọi quá trình phát triển của sự vật đều là quá trình tự thân của thế giời vật chất. Vì vậy, sự phát triển mang tính khách quan-tức tồn tại không phụ thuộc vào ý thức và nhận thức của con người, mang tính phổ biến-tức tồn tại trong mọi sự vật, hiện tượng trong mọi lĩnh vực hiện thực.