Ca trù

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bước tới: menu, tìm kiếm

Hát ca trù hay hát ả đào là một bộ môn nghệ thuật truyền thống của miền Bắc Việt Nam[1] kết hợp hát cùng một số nhạc cụ dân tộc. Ca trù thịnh hành từ thế kỷ 15, từng là một loại ca trong cung đình và được giới quý tộc và học giả yêu thích.

Ngày 1 tháng 10 năm 2009, tại kỳ họp lần thứ 4 của Ủy ban liên chính phủ Công ước UNESCO Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (từ ngày 28 tháng 9 tới ngày 2 tháng 10 năm 2009), ca trù đã được công nhận là di sản phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp[2][3][4].

[sửa] Thành phần trình diễn

Một chầu hát cần có ba thành phần chính:

1) một nữ ca sĩ (gọi là "đào" hay "ca nương") sử dụng bộ phách gõ lấy nhịp,

2) một nhạc công nam giới (gọi là "kép") chơi đàn đáy phụ họa theo tiếng hát

3) người thưởng ngoạn (gọi là "quan viên", thường là tác giả bài hát) đánh trống chầu chấm câu và biểu lộ chỗ đắc ý bằng tiếng trống.

Vì là nghệ thuật âm nhạc thính phòng, không gian trình diễn ca trù có phạm vi tương đối nhỏ. Đào hát ngồi trên chiếu ở giữa. Kép và quan viên ngồi chếch sang hai bên. Khi bài hát được sáng tác và trình diễn ngay tại chỗ thì gọi là "tức tịch," nghĩa là "ngay ở chiếu."

[sửa] Bài bản

Bài bản ca trù có nhiều loại. Phổ thông nhất là hát nói, một thể văn vần có tính cách văn học cao. Những bài hát nói nổi tiếng phải kể "Hồng hồng, tuyết tuyết" (của Dương Khuê), Hương Sơn phong cảnh (của Chu Mạnh Trinh), "Gặp xuân" (của Tản Đà), "Tự tình" (của Cao Bá Quát).

Ngoài ra còn có những làn điệu cổ điển khác như "Tỳ bà hành" (bản diễn Nôm của Phan Huy Vịnh theo cổ bản của Bạch Cư Dị). Những điệu huê tình, gửi thư, bắc phản, hát giai... cũng thuộc thể ca trù.

[sửa] Một số tác phẩm nổi tiếng

Nguyễn Công Trứ với "Ngày tháng thanh nhàn", "Kiếp nhân sinh", "Chơi xuân kẻo hết xuân đi", "Trần ai ai dễ biết ai"... Cao Bá Quát với "Hơn nhau một chữ thì", "Phận hồng nhan có mong manh", "Nhân sinh thấm thoắt"... Nguyễn Khuyến với "Hỏi phỗng đá", "Duyên nợ"... Dương Khuê với "Gặp đào Hồng đào Tuyết", "Hương Sơn phong cảnh" nổi tiếng... Nguyễn Thượng Hiền với "Chơi chùa Thày"; Trần Tế Xương với "Hát cô đầu"... Nguyễn Khắc Hiếu với "Xuân tình", "Chưa say"... Ưng Bình với "Phủ Doãn về hưu", Hoàng Cảnh Tuân với "Chơi hồ Hoàn Kiếm"...

[sửa] Ca trù ngày nay

Nghệ thuật ca trù được khai thác trong nhiều bộ phim cũng như trong các chủ đề âm nhạc Việt Nam. Có thể bắt gặp ca trù trong phim Mê Thảo thời vang bóng hay trong bài hát "Một nét ca trù ngày xuân" của nhạc sĩ Nguyễn Cường...

Hiện nay, nghệ thuật Ca trù phát triển mạnh ở một số tỉnh thành phía Bắc như Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Nghệ An và Hà Tĩnh.