*Nguồn gốc của ý thức: theo quan điểm DVBC, ý thức có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội.

-Nguồn gốc tự nhiên của ý thức:

Có nhiều yếu tố hợp thành nguồn gốc tự nhiên của ý thức, trong đó có bộ óc người và mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan tạo nên hiện tượng phản ánh năng động sáng tạo ở con người.

Ý thức là thuộc tính, chức năng, và là kết quả hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc người – một dạng vật chất có trình độ tổ chức cao nhất. Bộ óc con người càng hoàn thiện, hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc càng có hiệu quả thì ý thức của họ càng phong phú và sâu sắc.

Trong quan hệ giữa con người và thế giới khách quan, ý thức hình thành với tư cách là hình thức phản ánh năng động sáng tạo.

Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác trong quá trình tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng.

Cùng với sự tiến hoá của thế giới vật chất, thuộc tính phản ánh của nó cũng phát triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp ( phản ánh cơ, lý, hóa; phản ánh sinh học; phản ánh tâm lý). Trong đó ý thức là hình thức phản ánh cao nhất của thế giới vật chất.

Ý thức là hình thức phản ánh năng động, sáng tạo, đặc trưng cho con người gắn liền với hoạt động của bộ não người-một tổ chức vật chất có trình độ tổ chức cao nhất.

-Nguồn gốc xã hội của ý thức:

Có nhiều yếu tố hợp thành nguồn gốc xã hội của ý thức, trong đó cơ bản và trực tiếp nhất là lao động và ngôn ngữ.

Lao động là hoạt động đặc thù của con người, làm cho con người khác với tất cả các động vật khác.

+ Trong lao động, con người đã biết chế tạo ra các công cụ và sử dụng các công cụ để tạo ra của cải vật chất.

+ Lao động cải tạo tổ chức cơ thể và phương thức sinh sống của con người.

+ Lao động của con người là hành động có mục đích – tác động vào thế giới vật chất khách quan làm biến đổi thế giới nhằm thoả mãn nhu cầu của con người.

+ Trong quá trình lao động, bộ não người phát triển và ngày càng hoàn thiện, làm cho khả năng tư duy trừu tượng của con người cùng ngày càng phát triển.

Lao động sản xuất còn là cơ sở của sự hình thành và phát triển ngôn ngữ.

+ Trong lao động, con người tất yếu có những quan hệ với nhau và có nhu cầu cần trao đổi kinh nghiệm. Từ đó nảy sinh sự “cần thiết phải nói với nhau một cái gì đấy”. Vì vậy, ngôn ngữ ra đời và phát triển cùng với lao động.

+ Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu thứ hai, là cái “vỏ vật chất” của tư duy, là phương tiện để con người giao tiếp trong xã hội, phản ánh một cách khái quát sự vật, tổng kết kinh nghiêm thực tiễn và trao đổi chung giữa các thế hệ. Chính vì vậy, Ăngghen coi: lao động và ngôn ngữ là “hai sức kích thích chủ yếu” biến bộ não của con vật thành bộ não con người, phản ánh tâm lý động vật thành phản ánh ý thức.

Lao động và ngôn ngữ, đó chính là nguồn gốc xã hội quyết định sự hình thành và phát triển ý thức.

Vậy, có thể kết luận rằng, ý thức có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội trong đó nguồn gốc xã hội là quan trọng hơn cả , mà quyết định là lao động

Bản chất của ý thức:

Dựa vào nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội của ý thức , có thể kết luận bản chất của xã hội như sau: Ý thức là sự phản ánh năng động sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, trên cơ sở hoạt động thực tiễn mạng tính lịch sử -xã hội của con người và biểu hiện chủ yếu thông qua ngôn ngữ. Ý thức có những đặc trưng sau:

-Thuộc tính căn bản của ý thức phân biệt với vật chất đó là thuộc tính phản ánh. Một mặt, ý thức là cái đối lập với vật chất về hình thức tồn tại; mặt khác, ý thức là cái đối lập.

-Ý thức là sự phản ánh của vật chất, nhưng đó là sự phản ánh mang tính tự giác, năng động và sáng tạo. ( tính tự giác: đó là sự phản ánh chủ động có mục đích, có khả năng nắm bắt được vật chất, quy luật của khách thể được phản ánh…; tính sáng tạo: đó là sự phản ánh không nguyên xi, có chọn lọc, có cải tiến, có khả năng đi trước thực tiễn của con người…).

-Ý thức là một hiện tượng xã hội và mang bản chất xã hội.( Ý thức được hình thành ở con người do vai trò quyết định của lao động, của thực tiễn xã hội, của ngôn ngữ)

-Xét về cấu trúc ý thức là một hệ thống phức tạp, bao gồm những yếu tố cơ bản ở cấp độ sau đây: tình cảm, xúc cảm, nguyện vọng, thói quen; tri thức; niềm tin, lý tưởng...trong đó tri thức là hạt nhân là phương thức tồn tại của ý thức, là yếu tố định hướng các yếu tố khác.

Ý nghĩa phương pháp luận

- Do ý thức chỉ là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan nên trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan. Cần phải chống bệnh chủ quan duy ý chí.

- Do ý thức là sự phản ánh tự giác, sáng tạo hiện thực, nên cần chống tư tưởng thụ động và chủ nghĩa giáo điều xa rời thực tiễn