Đầu xuân năm 1974 , Tĩnh Thu đang học trung học phổ thông thì được nhà trường chọn đi tham gia biên soạn tài liệu giáo khoa, về vùng Tây Thôn Bình , ở trong một gia đình trung nông lớp dưới đi sâu thăm hỏi bà con trong nông thôn , sau đây viết lịch sử của Tây Thôn Bình để làm tài liệu giảng dạy cung cấp cho học sinh ở Trường trung học số Tám thành phố K sử dụng .

Mục đích của lãnh đạo nhà trường không chỉ có thế , nếu tài liệu giáo khoa được viết tốt có thể được cả hệ thống giáo dục thành phố K sử dụng . Chưa biết chừng đấy là một phát đại bác nổ vang cả tỉnh L , thậm chí bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông cả nước cùng sử dụng . Đến lúc ấy  " sáng tạo vĩ đại " sẽ có ý nghĩa lịch sử và được ghi vào lịch sử giáo dục Trung Quốc .

Ngày nay nhìn lại , chuyện thật không thể tưởng tượng nổi ! "Sáng kiến " lúc bấy giờ cũng vì " Giáo dục phải cải cách " ! Sách giáo khoa trước Cách mạng văn hóa đều là của phong kiến, xét lại và tư sản . Đúng như Mao Chủ tịch, lãnh tụ vĩ đại đã sáng suốt chỉ ra " Suốt một thời kỳ dài bị đám tài tử giai nhân , đế vương , tướng lĩnh thống trị ". Cách mạng văn hóa bắt đầu , tuy sách giáo khoa được viết lại nhưng vẫn không theo kịp sự biến đổi của tình hình . Hôm nay sách vừa mới viết "Lâm Bưu đại chiến Bình Hình quan" ca ngợi tinh thần dũng cảm thiện chiến của Phó chủ tịch Lâm Bưu , chí ít hôm sau có tin Lâm Bưu phản bội , bỏ trốn , máy bay bị rơi ở Mông Cổ , vậy là sách giáo khoa kia phải thay đổi .

Học sinh biên soạn sách giáo khoa là một tiêu chí cách mạng giáo dục . Từ quần chúng mà ra lại về với quần chúng : Người cao quý là kẻ ngu xuẩn nhất , kẻ đê tiện là người thông minh nhất . Tóm lại quý nhất ở chỗ tự sáng tạo ra cái mới .

Cùng được chọn với Tĩnh Thu còn có hai cô và một cậu đều là học sinh tương đối giỏi văn . Nhóm này được gọi là " Tiểu tổ cải cách giáo dục của Trường trung học số Tám Thành phố K " dẫn đầu là Lí một công nhân trong đội tuyên truyền công nhân chừng ba mươi tuổi  , hoạt bát , biết hát , biết kéo nhị , nghe đâu vì sức khỏe kém không làm được trong nhà máy nên được cử đến trường để làm đội viên tuyên truyền .

Thầy Trần hiệu phó nhà trường làm tổ phó , thêm vào đó là thầy La dạy ngữ văn bảy người xuất phát về Tây Thôn Bình trong một ngày rét muộn của mùa xuân .

Từ thành phố K về Tây Thôn Bình phải ngồi xe khách đường dài đến huyện lị huyện K . Tuy chỉ chạy ba chục dặm nhưng ô tô phải chạy mất một tiếng đồng hồ vì phải vòng qua vòng lại đón khách . Từ huyện lị huyện K về Tây Thôn Bình còn tám , chín dặm đoạn đường này phải đi bộ.

Nhóm của Tĩnh Thu về huyện K thì gặp ngay ông Trương , trưởng thôn Tây Thôn Bình đến đón . Ông là nhân vật hiển hách nổi tiếng khắp huyện vì Tây Thôn Bình của ông là thôn tiên tiến " Nông nghiệp học Đại Trại " , lại có lịch sử chống Nhật huy hoàng . Cho nên cái tên ông trưởng thôn này nổi như cồn .

Nhưng trong con mắt Tĩnh Thu đây là người đàn ông trung niên không cao , rất gầy , rụng khá nhiều tóc , lưng hơi gù , dáng vẻ bình thường không giống những nhân vật anh hùng được miêu tả thời đó : người cao lớn , khuôn mặt đỏ au ,  mắt to , lông mày rậm . Tĩnh Thu bắt đầu lo lắng một con người như vầy làm thế nào để khắc họa hình ảnh anh hùng " cao lớn toàn diện "? Xem ra phải dựa vào đây để biên soạn sách giáo khoa .

Lại nói về nhóm bảy người . Hành lí của từng người đều buộc gọn như ba lô của lính , dây buộc hành lí cũng theo tiêu chuẩn"ba ngang đè hai dọc ", trên tay mỗi người đều cầm theo chậu rửa mặt và những đồ dùng khác như bàn chải đánh răng , khăn mặt,..

Ông trưởng thôn nói :

- Chúng ta băng qua núi chỉ năm dặm , nếu đi theo đường bờ kênh phải đi gấp đôi . Xem ra mọi người không ai khỏe , lại có mấy chị  , sợ rằng...

Bảy vị hảo hán đồng thanh trả lời :

- Không sợ , không sợ , chúng tôi về đây để rèn luyện, gian khổ thế nào cũng chịu được .

Ông Trương nói :

- Leo núi cũng là rèn luyện , đi theo bờ kênh phải lội , tôi sợ có mấy chị ...

Mấy cô gái nghe nói mấy "chị" liền cảm thấy không tự nhiên , vì theo tiếng địa phương "chị" là những người đã có chồng . Nhưng người thuộc thành phần trung nông lớp dưới nói như vậy , mấy "chị " không dám phản ứng . Ngược lại trong lòng còn tự kiểm điểm mình không nhận thức sâu sắc đối với lời lẽ nôm na của tầng lớp trung nông lớp dưới phải nỗ lực cải tạo tư tưởng giai cấp tiểu tư sản của bản thân để hòa chung một khối với tầng lớp trung nông lớp dưới .

Ông Trương cõng đồ giúp mấy "chị" , mấy "chị" khăng khăng từ chối :

- Ai lại làm thế ! Về nông thôn rèn luyện đâu có chuyện mới bắt đầu đã để người ta giúp đỡ ?

Ông Trương cũng không ép , chỉ nói  :

- Lúc nào đi không nổi, gọi tôi nhé .

Ra khỏi phố huyện là leo núi ngay . Núi không cao lắm nhưng vì lưng cõng ba lô tay xách đồ mồ hôi vã ra ướt cả lưng vậy là đồ trong tay ông Trương mỗi lúc một nhiều cuối cùng lưng ông không còn chỗ trống . Ba "chị " có hai cái ba lô không còn thấy đau trên tay chỉ cầm chậu rửa mặt và mấy thứ nhỏ vậy mà còn thở phì phà phì phò .

Tĩnh Thu là cô gái khỏe nhất , tuy mệt muốn chết nhưng vẫn kiên trì cõng đồ của mình . Đối với cô chịu cực chịu khổ là tiêu chuẩn làm người , vì bố mẹ của Tĩnh Thu trong Cách mạng văn hóa đều bị đấu tố : bố là"con cái địa chủ" , mẹ là "con cái gia đình có lịch sử phản cách mạng" . Tĩnh Thu là một người "có thể giáo dục " , được hưởng đãi ngộ "có thành phần , không vì thành phần" vì Tĩnh Thu biểu hiện không sợ khổ , không sợ chết , không chịu lạc hậu .

Ông Trương thấy mọi người đang "kéo dài sức kiệt" thì luôn động viên :

-  Gần rồi , gần đến rồi , đến chỗ cây sơn tra kia ta nghỉ mệt lúc .

Lúc này cây sơn tra giống như cây mơ trong câu chuyện Nhìn trái mơ đỡ khát nước cổ vũ mọi người kiên trì đi tới .

Nghe nói đến cây sơn tra trong đầu Tĩnh Thu không hình dung đấy là cái cây mà là một bài hát có tên Cây sơn tra từ rất lâu Tĩnh Thu nghe một cô giáo khoa tiếng Nga trường đại học L về thực tập ở trường trung học số Tám hát .

Cô nữ sinh hai mươi sáu , hai mươi mấy được phân về thực tập ở lớp Tĩnh Thu tên An Lê , người vừa cao lớn khỏe mạnh , trắng trẻo , sống mũi vừa thẳng vừa cao , nếu cặp mặt sâu hơn một chút sẽ giống như người nước ngoài . Tuy mắt An Lê không trũng sâu nhưng to , không phải mắt hai mí khiến mọi người phải chú ý nhưng là ba bốn tầng khiến các cô nữ sinh mắt hai mí trong lớp phải nể phục .

Nghe nói bố của An Lê là ông gì đó ở Bộ Tư Lệnh bộ đội tên lửa bị liên lụy vì sự kiện Mười ba tháng chín [1] cho nên An Lê phải trải qua những ngày bất hạnh, nhưng về sau bố của An Lê được giải oan vậy là đưa cô từ nông thôn về lại thành phố , vào đại học sư phạm L . Nhưng tại sao An Lê lại vào khoa tiếng Nga thì chỉ có trời mới biết , bởi tiếng Nga bây giờ không còn được trọng dụng .

Nghe nói những ngày đầu giải phóng , học tiếng Nga trở thành cao trào , nhiều thầy dạy tiếng Anh chuyển sang dạy tiếng Nga . Về sau quan hệ Trung - Xô xấu đi , Liên Xô bị coi là "chủ nghĩa xét lại " vì họ dám xét lại Chủ nghĩa Mác - Lê nin . Những thầy giáo hồi xưa dạy tiếng Nga chuyển sang tiếng Anh .

Tĩnh Thu học Trung học số Tám cách thành phố một con sông , qua lại không tiện . Không rõ Hội đồng giáo dục thành phố nghĩ thế nào điều mấy thầy dạy tiếng Nga về , trung học số Tám trở thành trường duy nhất trong thành phố K còn dạy tiếng Nga . Chừng như năm nào khoa tiếng Nga của đại học L cũng có mấy sinh viên về đây thực tập , vì ngoài trung học số Tám ra chỉ có mấy huyện nữa còn dạy tiếng Nga .

An Lê nhờ có quan hệ của bố cho nên không phải về trường huyện . An Lê rất thích Tĩnh Thu , những lúc rỗi rãi đều tìm Tĩnh Thu chơi , dạy cô hát bài hát tiếng Nga , Cây sơn tra là một trong những bài hát đó . Hồi đó dạy bài hát tiếng Nga chỉ dạy lén lút , vì những gì của Liên Xô đều bị cấm ở Trung Quốc . Hơn nữa trong Cách mạng văn hóa những gì dính một chút đến tình yêu đều bị coi là đồi trụy , sản phẩm của giai cấp tư sản , bị cấm triệt .

Theo quan điểm thời đó bài hát Cây sơn tra bị coi là "nhạc vàng" , "tác phong không đứng đắn" , ca từ đại ý hai thanh niên yêu một cô gái , cô gái này dũng cảm thấy cả hai người này đều đáng yêu không biết chọn ai , vậy là đi hỏi cây sơn tra , Lời ca cuối cùng :

Sơn tra đáng yêu hoa nở trắng cành

Sơn tra thân yêu mi sao buồn thế ?

Dũng cảm nhất ? Đáng yêu nhất là ai ?

Sơn tra đáng yêu hãy cho ta hay ...>

Giọng ca của An Lê rất hay đậm chất "Tây" , tự nhận là "hát theo phong cách Ý", thích hợp với những ca khúc loại này . Cứ mỗi chủ nhật An Lê lại đến nhà Tĩnh Thu, bảo Tĩnh Thu kéo đàn accordéon đệm cho hai người cùng hát . An Lê thích nhất bài Cây sơn tra vì bài hát rất hay và vì cô cũng yêu hai người không biết chọn ai ...

Nghe ông Trương nói đến cây sơn tra Tĩnh Thu bất chợt giật mình , nghĩ rằng ông cũng biết bài hát đó . Nhưng rồi cô hiểu ra ngay có một cây sơn tra thật , hơn nữa lúc này trở thành "mục tiêu phấn đấu" của họ.

Ba lô đè nặng trên lưng , vừa nặng vừa nóng , Tĩnh Thu cảm thấy lưng mình ướt đẫm mồ hôi , quai xách túi lưới đựng đồ lặt vặt tưởng chừng như hằn sâu vào lòng bàn tay , tay trái chuyền tay phải , tay phải lại chuyền tay trái .

Vào lúc Tĩnh Thu cảm thấy không  cố nổi nữa chợt nghe thấy ông Trương nói :

- Đến cây sơn tra rồi chúng ta ngồi nghỉ một lúc .

Tất cả cùng nghe thấy giống như đám tử tù nhận được lệnh đại xá , thở phào , ngồi vật xuống không kịp trút bỏ ba lô .

Nghủ một lúc mọi người mới cảm thấy tỉnh táo , anh cán bộ Lí hỏi :

- Cây sơn tra đâu ?

Ông Trương chỉ tay ra phía xa :

- Nó kia .

Tĩnh Thu nhìn theo tay ông Trương , trông thấy một cái cây cao chừng sáu , bảy mét không có gì đặc biệt , có thể vì trời lạnh , không những cây không có hoa mà đến cả lá cũng không xanh tốt . Tĩnh Thu có phần thất vọng , hình ảnh cây sơn tra trong bài hát mà cô hình dung rất đẹp , rất giàu chất thơ. Mỗi lần cô nghe bài hát ấy trước mắt như hiện lên bức tranh có hai chàng trai tuấn tú đứng dưới gốc cây chờ người yêu . Cô gái kia từ trong sương mù chạy tới . Nhưng khi đến gần cô bỗng đứng lại trốn vào một chỗ không để hai chàng trai trông thấy , buồn thương hỏi cây sơn tra nên yêu người nào ?

Tĩnh Thu hiếu kỳ hỏi ông Trương :

- Bác ơi cây kia có>

Câu hỏi như chạm đúng mạch của ông Trương , ông thao thao bất tuyệt :

- Cây này vốn nở hoa trắng , nhưng trong thời kì chiến tranh chống Nhật , rất nhiều chiến sĩ yêu nước của ta bị quân Nhật bắn tại đây , máu họ thấm xuống đất . Từ khi người anh hùng chống Nhật đầu tiên bị sát hại tại đây . Màu hoa của cây này chuyển dần sàng màu đỏ càng ngày càng đỏ , cuối cùng nó nở toàn hoa đỏ .

Mấy người nghe xong tròn xoe mắt , há hốc mồm . Anh cán bộ Lí nhắc nhở học sinh :

- Không ghi lại à ?

Mấy cô cậu như bừng tỉnh , việc thâm nhập thực tế đã bắt đầu vậy là họ lấy bút ra ghi chép .

Xem ra ông Trương là người từng trải , hình như ông đã quen với cách nói chuyện để bốn năm cây bút ghi chép lại , ông tiếp tục bài diễn thuyết . Đến khi ông kể xong câu chuyện cái cây anh hùng chứng kiến kháng Nhật của quân Tây Thôn Bình mất dứt nửa tiếng đồng hồ , mọi người lại lên đường .

Đi một quãng rất xa , Tĩnh Thu quay lại nhìn cô loáng thoáng thấy có một người đang đứng bên dốc cây , nhưng không phải là liệt sĩ bị quân Nhật tử hình như ông Trương miêu tả mà là một thanh niên đẹp trai . Tĩnh Thu thầm kịch liệt cái tư tưởng tiểu tư sản của mình quyết tâm học tập trung nông lớp dưới viết thật tốt tài liệt giáo khoa .

Chắc chắc Tĩnh Thu sẽ viết câu chuyện về loài cây này vào tài liệu giáo khoa , nhưng sẽ lấy đầu đề gì ? Có thể gọi là Cây sơn tra nhuốm máu chăng ? Viết như thế có vẽ đẫm máu quá , hay là Cây sơn tra nở hoa đỏ ? Hay là cây sơn tra đỏ ?

Nghỉ một lúc vai lại cõng ba lô tay lại xách túi lưới Tĩnh Thu không cảm thấy nhẹ nhàng thanh thản mà càng mệt mỏi hơn . Có thể cõng hay không cõng ba lô trở thành sự so sánh rõ rệt , trước dễ chịu sau khổ , càng về sau càng khổ nhưng không ai dám kêu khổ , sợ khổ sợ vất vả cũng là những thứ của giai cấp tư sản , Tĩnh Thu sợ mọi người quy cô vào giai cấp tư sản . Thành phần xuất thân vốn đã không tốt , lại không dựa vào giai cấp vô sản , như vậy đúng là tự đoạn tuyệt với Đường lối của Đảng xưa nay là "xuất thân không tự mình , đường đi có thể tự chọn"  ấy là nói cô phải hơn những người có xuất thân từ những thành phần tốt khác chú ý khong được có nhưng lời lẽ của giai cấp tư sản>

Nhưng khổ và mệt không thể không nói mà không tồn tại , lúc này Tĩnh Thu bực một nỗi thần kinh trên người mình sao không chết đi, như vậy sẽ không cảm thấy trĩu nặng trên lưng và đau đớn trên tay . Tĩnh Thu chỉ có thể đưa cái tuyệt chiêu suy nghĩ lung tung đã được rèn luyện nhiều năm để giúp mình quên đi cái khổ cực trên cơ thể . Những lúc say sưa suy nghĩ Tĩnh Thu có cảm giác thân xác ở đây mà linh hồn đã lìa xa trở thành nhân vật trong tưởng tượng , sống hoàn toàn khác . Không hiểu sao Tĩnh Thu cứ nghĩ đến cây sơn tra thì cảnh tượng những người yêu nước bị giặc Nhật trói chặt và hình ảnh chàng trai Liên Xô tuấn tú mặc áo trắng lại chập chờn xuất hiện trong đầu cô . Nhưng bản thân Tĩnh Thu lúc là người yêu nước bị giặc Nhật tử hình , lúc là cô gái Nga đau khổ không biết chọn yêu ai khiến cô không biết mình đang tiến dàn chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa xét lại .

Cuối cùng thì cũng đi hết con đường núi , ông Trương đứng lại chỉ xuống chân núi nói :

- Kia là Tây Thôn Bình .

Mấy người tranh nhau chạy đến vach núi để ngắm nhìn , chỉ thấy một dòng sông nhỏ xanh như dải lụa uốn lượn dưới chân núi chạy vòng quanh thôn . Thôn Tây Thôn Bình tắm mình trong nắng  đầu xuân đẹp hơn mấy cái bản miền núi mà trước đây Tĩnh Thu đã về để rèn luyện , nơi này coi như là sơn thanh thủy tú . Đứng trên núi nhìn ngắm Tây Thôn Bình ,  cả thôn nằm gọn trong tầm mắt . Ruộng vườn từng đám xanh có , nâu có , trải khắp nơi những mái nhà rải rác đó đây , có một chỗ nhiều nhà lại có một chỗ có khoảng sân rộng . Ông Trương giới thiệu đấy là trụ sở của đại đội sản xuất , các buổi hội họp các buổi liên hoan đều được tổ chức ở đây .

Ông Trương giải thích theo biên chế của huyện mỗi thôn là một đại đội tự sản xuất , trưởng thôn thực tế là bí thư chi bộ Đảng nhưng bà con trong thôn vẫn quen gọi ông là trưởng thôn .

Mọi người cùng xuống núi , trước tiên là về nhà ông Trương , nhà ông ở bên sông , đứng trên núi có thể thấy chỉ có vợ ông đang ở nhà . Bà bảo mọi người gọi bà là mẹ , gia đình người ra đồng , người đi học .

Sau khi nghỉ ngơi ăn cơm , ông Trương chuẩn bị chỗ ở cho từng người . Anh Lí , thầy Trần và cậu học sinh Lí Kiện Khang ở trong một gia đình , thầy La chỉ ở ít ngày để chỉ đạo viết lách sau đấy phải về trường cho nên ở tạm đâu đó cũng được .

Tiếc là ba cô học sinh không được ở chung một chỗ . Tuy có gia đình ý giành hẳn cho các cô một gian nhà nhưng chỉ ở được hai người , ông Trương đành nói :

- Một cô ở nhà tôi , nhưng tôi không thừa gian nhà nào chỉ có thể nằm chung với con gái thứ hai của tôi .

***
[1] : Ngày Lâm Bưu , Nguyên soái , Phó Chủ Tịch Đảng Cộng Sản Trung Quốc cùng vợ và con trai bỏ trốn khỏi Trung Quốc máy bay rơi ở Mông Cổ.