Những vần thơ Anđécxen, những vần thơ ngân vang từ thung lũng Ôđenzơ, nơi có những hẻm núi sương giăng mờ ảo và những vòm hoa thạch thảo tim tím nên thơ đã gieo vào tâm hồn nhà văn Pauxtôpxki nỗiniềm xúc cảm mãnh liệt: "Anđécxen đã lượm lặt hạt thơ trên luống đất của người dân cày, ấp ủ chúng nơi trái tim ông rồi gieo vào những túp lều, từ đó lớn lên và nảy nở những bó hoa thơ tuyệt đẹp, chúng an ủi trái tim những người cùng khổ". Thơ ca, hai chữ kì diệu mà muôn đời vẫn chưa tìm ra một định nghĩa trọn vẹn, hoàn chỉnh. Thơ là gì ? Thơ bắt nguồn từ đâu ? Thơ có mãnh lực gì khiến cung đàn cảm xúc của hàng triệu con người trên cõi đời này không ngừng lay động, thổn thức, xuyến xao? Nhà văn học Nga - Bêlinxki đã từng chiêm nghiệm: "Thơ trước hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật."

Từ thuở thơ ca xuất hiện mang đến hơi thở ấm áp cho hành tinh xanh với những đại dương và điệp trùng những cánh rừng tươi thắm của chúng ta, có thể nói chưa một ai có thể hiểu rõ được những bản chất của thơ. Có người cho thơ là "lơ tơ mơ", "thơ là sự tuôn trào bộc phát từ những tình cảm mãnh liệt", thậm chí "thơ là một cái gì mà người ta không định nghĩa được". Phải chăng vì thế mà thơ thuộc về cõi huyền nhiệm, mông lung, xa vời vợi? Không, theo quan niệm của Bêlinxki, thơ là một khái niệm hết sức gần gũi: "Thơ trước hết là cuộc đời". Trong câu nói của Bêlinxki, chữ "cuộc đời" như một vì sao được chiếc đòn bẫy "trước hết" bật vào từ thơ, làm sáng lên một ánh sáng lung linh, rạng rỡ. Thơ ca bắt nguồn từ cuộc sống.

Cuộc sống bao giờ cũng là nguồn cảm hứng mênh mông bất tận của những tâm hồn đa cảm của người nghệ sĩ. Thơ ca cũng như văn chương và các loại hình nghệ thuật khác, nếu không bám rễ vào cuộc đời, nếu không hút lấy nguồn nhựa sống dạt dào ngầm chảy trong chính cuộc sống đời thường thì nó sẽ mãi mãi là một cây non èo buộc, không có những cành cây săn chắc, những phiến lá xanh tươi phơi phới dưới ánh nắng mặt trời. Là nhà thơ, ngòi bút của anh phải nghiêng mực vào cuộc đời thì thơ của anh mới tươi màu cập bến đến nơi tâm hồn người đọc. Lê Quí Đôn từng nói: "Trong bụng không có ba vạn quyển sách, trong mắt không có cảnh núi non kì lạ của thiên hạ thì không thể làm thơ được". 

Thế mà cuộc sống chan hòa với hơi thở nồng ấm của cách mạng đã làm tan mọi băng giá trong trái tim người thi sĩ, người sà vào lòng nhân dân, sung sướng đón nhận nguồn cảm hứng thi ca từ cuộc đời:

"Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai chim én gặp mùa

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa"

(Tiếng hát con tàu).

Cuộc sống mênh mông và kì diệu làm sao! Cuộc sống là nơi cung cấp chất liệu cho thơ. Thơ ca bắt nguồn từ cuộc sống, vì thế thơ bao giờ cũng chứa đựng bóng hình cuộc sống, bóng hình nhân loại. Thơ ca là nơi con người gửi gắm tâm tình, ước mơ, khát vọng, những băn khoăn, rạo rực và ưu tư. Thơ ca không thể thoát ly khỏi cuộc đời. Cuộc đời ban tặng nguồn nhựa sống mãnh liệt cho thơ và thơ nở hoa làm đẹp cuộc đời, cống hiến cho con người những phút giây tuyệt vời khi lắng đọng nhiều nỗi suy tư. Đến với thơ, người đọc trước hết sẽ rung động với những  tâm tư, nỗi lòng của người cầm bút, sau đó sẽ nhìn thấy chính tâm tư của mình hiện diện trong nó bởi thơ là "tiếng nói đồng ý, đồng tình, đồng chí". Cùng với văn chương, thơ ca hoá thành nhịp cầu vô hình dẫn dắt, gắn kết những tâm hồn với nhau, để con người cùng sẻ niềm vui, nỗi buồn, ước mơ, hi vọng.

Cuộc đời vốn bao la như một bức tranh với ba chiều không gian trải dài đến vô tận. Nhà thơ cũng như những con ong cần mẫn dạo chơi với đời: 

"Nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành một mật

Một mật ngọt thành, đời vạn chuyến ong bay."

(Chế Lan Viên)

Thơ ca "là cuộc đời" nhưng thơ ca không phải là chiếc máy ảnh sao chép nguyên si cuộc sống. Người nghệ sĩ phải tìm đến cuộc đời để hút lấy từng giọt chất tinh tuý nhất, ngọt ngào nhất để tạo nên những vần thơ thật sự có giá trị. Nhà thơ phải biết chắt lọc chất liệu mà cuộc đời cung cấp, từ đó mới tạo nên những vần thơ hay, chạm đến trái tim người đọc. Thơ ca gắn liền với cảm xúc. Nhà thơ không thể hiện cuộc đời qua những tình huống, qua những sự kiện như các nhà văn, họ giãi bày bằng cảm xúc, bằng ngôn ngữ của thở, bằng những khoảng lặn nghệ thuật, nói cách khác là khoảng trắng giữa các ngôn từ. Thơ ca có giá trị không tách tách rời khỏi cuộc sống, cũng như tái hiện cuộc sống một cách khuôn mẫu, rập khuôn. Đọc thơ mà chẳng tìm thấy nỗi lòng nhà thơ thì đấy chẳng phải là thơ ca đích thực! Nếu không có đại thi hào dân tộc như Nguyễn Du, ta không thể có "Truyện Kiều", một tác phẩm để lại tiếng vọng mãi nơi bề sâu tâm hồn người đọc, nó vừa da diết, nhẹ nhàng nhưng cũng rợn người với tiếng hét oái ăm thoát ra từ số phận nghiệt ngã của người phụ nữ lúc bấy giờ. 

Cuộc đời không chỉ ban cho nhà thơ nguồn cảm hứng mà cuộc đời còn là nơi khai thác "chất quặng" nguồn từ để tạo nên thơ:

"Vạt áo của nhà thơ không bọc hết bạc vàng mà cuộc đời rơi vãi

Hãy nhặt lấy chữ của đời mà góp nên trang"

(Chế Lan Viên)

 "Thơ ca là hoa thơm của cuộc đời. Nếu chỉ được kiến tạo từ trí tưởng tượng và cái tôi nhỏ bé của người nghệ sĩ, thơ ca chỉ là những bông hoa làm bằng vỏ bào"(Pauxtôpxki). Nhà thơ phải nhặt những hạt bụi vàng trong cuộc đời để làm nên những bông hồng vàng quý giá, đem lại niềm vui và làm mãn nhãn tâm hồn người đọc, hiểu thơ và yêu thơ theo cách diễn đạt của Pauxtôpxki.

Trở lại câu nói của nhà phê bình Bêlinxki, ta thấy đó không phải là cái nhìn phiến diện. "Thơ trước hết là cuộc đời" nhưng cuộc đời chưa phải là tất cả, Bêlinxki cũng đề cập đến hai từ nghệ thuật. Như vậy, Bêlinxki đã không phủ nhận vai trò quan trọng của yếu tố làm nên thơ ca. Thiếu nghệ thuật, thơ chỉ còn là hòn ngọc thô không mài không giũa, không thể khơi dậy trong trái tim con người những rung động mãnh liệt sâu xa. Thơ có thể ví như cánh diều, cuộc đời tạo cho cánh diều hình hài sắc vóc còn nghệ thuật là làn gió nâng cánh diều bay lên trời cao, làm dâng trào cảm xúc đến mức thăng hoa. Ta yêu "Truyện Kiều" đâu chỉ vì "đoạn trường tân thanh" xé ruột cắt gan phát ra từ quãng đời mười lăm năm lưu lạc truân chuyên của nàng Kiều tài sắc vẹn toàn. Người Việt Nam yêu "Truyện Kiều" vì những "ngôn ngữ gấm hoa" giàu sức biểu cảm, vì âm hưởng ca dao dịu dàng, man mác trong lục bát thân thương.

Thơ cất lên từ biển đời và cất cánh bay cao theo luồng gió nghệ thuật. Nghệ thuật làm thơ trở nên đẹp đẽ, gieo vào lòng người đọc những cảm xúc thẩm mĩ tuyệt vời. Một nhà thơ tài năng phải là một người thợ lặn lành nghề lặn sâu vào đại dương, không phải để nhặt nhạnh mảnh san hô tầm thường mà phải tìm được những viên ngọc trai lấp lánh, những "khối tình con" kết từ máu huyết của loài trai nhẫn nại, cần cù (Người lái đò sông Đà). Nhà thơ đâu chỉ cần rung động trước làn sóng của cuộc đời, nếu như thế thì người nghệ sĩ chỉ có cái tâm mà chưa có cái tài để xứng đáng mang danh hiệu "thi sĩ".

Để viết nên những vần thơ có sức lay động trái tim độc giả, có khả năng "vượt qua mọi định luật băng hoại của thời gian không thừa nhận cái chết", nhà thơ phải vừa có tài năng và tâm huyết, vừa đắm mình vào cuộc đời, vừa không ngừng tìm tòi khám phá, "khơi những nguồn chưa ai khơi". Một nhà thơ nước ngoài đã từng thấm thía giá trị cao quý của lao động thi ca:

"Phí tổn ngàn cân quặng chữ

Để thu về một chữ mà thôiNhững chữ ấy làm cho rung độngTriệu trái tim trong hàng triệu năm dài"

Nhà thơ phải "trả giá cắt cổ" cho ngôn ngữ thơ ca nếu muốn những vần thơ ấy trở nên bất tử. Lao động nghệ thuật là hình thức lao động của trí óc và trái tim. Phải có những rung động mãnh liệt trước cuộc đời và những khám phá, sáng tạo độc đáo ta mới có thơ ca chân chính.

"Thơ trước hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật". Ý kiến của Bêlinxki thật xúc động và đầy giá trị! Đến với thơ nghĩa là ta đến với cuộc đời qua lăng kính nghệ thuật của nhà thơ. Thơ ca khơi dậy trong lòng ta những đợt sóng cuộn trào và muôn vàn cung bậc tình cảm hỉ, nộ, ái, ố bởi thơ là cuộc đời, thơ là hoa nảy nở từ mảnh đất cuộc đời dào dạt nhựa sống. Thơ không phải là thứ tôn giáo cao siêu huyền bí, cũng không phải là những ghi chép vặt vẻo, vặt vãnh vô giá trị về cuộc đời và nhân loại. Thi sĩ không thể làm nên thơ nếu cửa lòng đóng khép, nếu không "mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời" (Nam Cao). Cuộc sống cuộn xoay không một giây dừng lại, thơ ca cũng không ngừng nảy nở sinh sôi, cống hiến cho đời những đoá hoa đẹp nhất.

Thi sĩ ơi, anh hãy sáng tác bằng cả nhiệt huyết và tình yêu cháy bỏng của trái tim mình.

Cuộc sống đánh vào thơ trăm ngàn lớp sóng

Chớ ngồi trong phòng ăn bọt bể anh ơi !(Chế Lan Viên)

 Bắt nguồn từ cuộc sống, qua lăng kính cảm nhận của thi nhân, thơ ca lại trở về với đời,để lại dư âm trong trái tim người thưởng thức. Thơ ca mang đến cho con người những gì? Thơ ca phải chăng chỉ là công cụ dừng để giết thời gian hay là thứ khiến cho người ta bị mê hoặc? Thơ ca chân chính không phải là một loại hình nghệ thuật mang tính chất giải trí đơn thuần. Song hành cùng người bạn chí cốt văn chương, thơ ca mở ra những ngả đường hướng hàng triệu con người tới cõi chân- thiện – mĩ. Thơ ca đích thực phải là thơ ca khơi dậy những rung động sâu sắc trong tâm hồn con người, làm phong phú thế giới cảm xúc của con người, khiến con người vươn tới ước mơ sống tốt hơn, đẹp hơn. 

Thơ ca thanh lọc tâm hồn con người, chắp cánh cho con người bay tới những ước mơ, khát vọng. Trên cõi hành trình dài đằng đẵng đầy chông gai của đời người, có những lúc dừng chân ngơi nghỉ, ta không thể không nghĩ về cuộc đời, về những điều tốt đẹp. Bao giờ ta còn đồng cảm với tấm lòng thi nhân, khi ấy thơ ca vẫn còn tồn tại sức sống bất diệt, vĩnh cửu.

 Anđecxen không chỉ là bậc thần tiên tạo nên những trang cổ tích làm say mê biết bao thế hệ con người mà còn là nhà thơ chân chính mà "thơ của ông làm no nê trái tim người dân chẳng khác gì triệu triệu những hạt bụi nước li ti làm bão hòa không khí trên đất đai Đan Mạch. Người nói vì thế mà không ở đâu có cầu vồng rộng lớn và rạo rực như ở nơi này" (Pauxtôpxki).

 Thơ ca thật kì diệu và đáng quý! Đã là thi sĩ, một khi cầm bút, anh không được phép phân biệt giữa mình và người, mà phải "viết hết mình cho người" (Tố Hữu). Có như thế thơ ca của anh mới sống mãi mãi với cõi đời này.

 Thơ là cuộc đời cho nên thơ không chỉ khơi dậy những cảm xúc êm đềm, dịu dàng, êm ái; không chỉ làm lòng ta quặn đau trước những nỗi "đoạn trường". Thơ ca đồng thời phải mang chức năng "thức tỉnh lương tri đang ngủ" (Eptusencô), phải khiến con người biết căm giận và biết ước mơ. Có những lúc thơ ca biến thành vũ khí độc đáo giúp con người đấu tranh với cái ác để bảo vệ chính nghĩa và cái đẹp của cuộc đời. đấy là giây phút Hồ Chí Minh gửi gắm niềm tin mãnh liệt vào những vần thơ mà xích xiềng không khoá nổi:

Ví đâu có cảnh đông tàn
Thì đâu có cảnh huy hoàng ngày xuân

Nghĩ mình trong bước gian truânTai ươn rèn luyện tinh thần thêm hăng.

Ngược dòng thời gian, ta còn thấy đó là giây phút Lí Thường Kiệt cất tiếng sang sảng đọc tuyên ngôn Nam quốc sơn hà khẳng định chủ quyền độc lập của non sông. Giá trị của thơ ca mới cao cả đến nhường nào!

Trở về với hiện tại thơ ca hôm nay, ta bắt gặp những dáng hình thi sĩ trên những ngả đường thơ trải rộng, đang từng bước khám phá, tìm tòi và sáng tạo, đem lại nguồn mới cho thi ca. Phải chăng họ đang đặt chân lên hành trình đến với "Mảnh đất nở hoa dâng tặng người muốn hái" ?

Thi sĩ ơi, dù phải theo ngả nào, có lẽ anh cũng nên tâm niệm: "Thơ trước hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật".

Ý kiến về thơ của nhà phê bình văn học Nga V.Biêlinxki quả thật đáng để chúng ta suy nghĩ và nghiền ngẫm. Thơ đâu phải là quả bóng bay xa vời vợi nằm ngoài tầm bắt. Thơ ca luôn nồng nàn, ấm áp hơi thở cuộc đời và mang dấu ấn sáng tạo nghệ thuật của người cầm bút. Thơ là dòng sông soi bóng cuộc đời, len vào tâm hồn con người những mạch nguồn cảm xúc dạt dào chảy mãi không thôi. Nhà thơ phải "yêu cuộc đời" và trân trọng "nghệ thuật" thì mới vun đắp những vần thơ nở ra cánh hoa thơm ngát tô điểm cho cuộc đời và con người.