Bài 2: Nghĩa của câu

I. Hai thành phần nghĩa của câu:
1. Tìm hiểu ngữ liệu:

2. Kết luận:
Hai thành phần nghĩa của câu
- Nghĩa sự việc
+ ( từ nội dung)
- Nghĩa tình thái
+ ( từ chức năng)
_______
1. So sánh hai câu trong từng cặp câu sau đây và trả lời câu hỏi nêu ở dưới.

a1) Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nhỏ.
__________________

(Nam Cao, Chí Phèo)

a2) Có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nhỏ.

b1) Nếu tôi nói thì chắc người ta cũng bằng lòng...
__________________

(Vũ Trọng Phụng, Số Đỏ)

b2) Nếu tôi nói thì người ta cũng bằng lòng...

- Hai câu trong mỗi cặp câu đều đề cập đến cùng một. Sự việc sự việc đó là gì?
- Ngoài nội dung sự việc anh (chị) thấy:
+ Câu nào thể hiện sự việc, nhưng chưa tin tưởng chắc chắn đối với sự việc?
+ Câu nào thể hiện sự phỏng đoán có độ tin cậy cao đối với sự việc?
+ Câu nào thể hiện sự nhìn nhận và đánh giá bình thường của người nói với sự việc?
________
a. Câu a1 + a2:
- Giống: cả hai câu đều đề cập đến cùng một sự việc: Chí Phèo từng có thời "ao ước có một gia đình nhỏ".

- Khác:
+ câu a1: kèm theo sự đánh giá chưa chắc chắn về sự việc (từ "hình như")
+ câu a2: để cập đến sự việc như nó đã xảy ra.

b. Cặp câu b1 + b2:
- Giống: cùng đề cập đến sự việc: "người ta cũng bằng lòng".

- Khác:
+ Câu b1: thể hiện sự đánh giá chủ quan của người nói về kết quả sự việc.
+ câu b2: đơn thuần là đề cập đến sự việc.

II. Nghĩa sự việc: ( tr.7)

LUYỆN TẬP

1. Hãy phân tích nghĩa sự việc trong từng câu thơ trong bài thơ sau:
Áo thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền cậu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
Ngọn trúc quanh co khách vắng teo.
Tựa gối buông cần lâu chẳng được,
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.
___________

(Nguyễn Khuyến Câu Cá Mùa Thu)

- Câu 1: diễn tả hai sự việc (Ao thu lạnh lẽo và nước trong veo) đều là các trạng thái.
- Câu 2: diễn tả một sự việc - đặc điểm (chiếc thuyền - bé).
- Câu 3: một sự việc - quá trình (sóng - gợn).
- Câu 4: một sự việc - quá trình (lá - đưa vèo).
- Câu 5: Gồm hai sự việc - một quá trình (từng mây - lơ lửng) và một đặc điểm (trời - xanh ngắt).
- Câu 6: Gồm hai sự việc - một quá trình (ngõ trúc - quanh co) và một đặc điểm (khách - vắng teo).
- Câu 7: Hai sự việc - đều là các tư thế (tự gối, ôm cần).
- Câu 8: một sự việc - hành động (cá - đớp).

2. Tách nghĩa tình thái và nghĩa sự việc trong những câu sau:

a) Có một ông rể quý như Xuân thì kể cũng danh giá thực, nhưng cũng đáng sợ lắm.
___________

( Vũ Trọng Phụng, Số Đỏ)

b) Có lẽ hắn cũng như mình, chọn nhầm người mất rồi.
____________

(Nguyễn Tuân, Chữ Người Tử Tù)

c) Dễ họ cũng phân vân như mình, vì đến chính ngay mình, mình cũng không biết rõ con gái mình có hư hay là không!
___________

( Vũ Trọng Phụng, Số Đỏ)

a.
- Nghĩa sự việc: nói về xuân.
- Nghĩa tình thái: sự công nhận sự danh giá là có thực, nhưng chỉ thực ở một phương diện nào đó, còn ở phương diện khác thì đều là đáng sợ.

b.
- Nghĩa sự việc: quản ngục nghĩ về việc chọn nghề của mình và thầy thơ lại.
- Nghĩa tình thái: thể hiện một phỏng đoán chỉ mới là khả năng, chứ chưa hoàn toàn chắc chắn về việc chọn nhầm nghề.

c. Câu này có hai sự việc và hai tình thái:
- Sự việc 1: Họ cũng phân vân như mình => Thái độ phỏng đoán, chưa chắc chắn (từ "dễ" = "có lẽ" ...)
- Sự việc 2: mình cũng không biết rõ con gái mình có hư hay không.

=> Nhấn mạnh bằng ba từ tình thái ("đến ngay chính mình").

3. Chọn từ ngữ thích hợp nhất có thể Điền vào chỗ trống để câu sau thể hiện đúng hai thành phần nghĩa sự việc và nghĩa tình thái.

   Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, /.(hẳn.)../ không phải là kẻ xấu hay là vô tình.
_________

(Nguyễn Tuân, Chữ Người Tử Tù)