Có nơi nào như đất nước chúng ta
Viết bằng máu cả ngàn chương sử đỏ
Khi giặc đến vạn người con quyết tử
Cho một lần Tổ quốc được sinh ra

(Thêm một lần Tổ quốc được sinh ra- Nguyễn Việt Chiến)

Chiến tranh là hi sinh, là mất mát. Trong nhạc phẩm Đất nước, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn đã viết:

Đất nước tôi thon thả giọt đàn bầu
Nghe dịu nỗi đau của mẹ
Ba lần tiễn con đi hai lần khóc thầm lặng lẽ
Các anh không về mình mẹ lặng im.

Bao nhiêu máu đã đổ, bao nhiêu nước mắt đã rơi trên dải đất văn hiến của chúng ta, như những câu thơ đầy ám ảnh và xót xa của Tố Hữu trong Dậy mà đi:

Bao nhiêu năm qua dân ta sống không nhà
Bao nhiêu năm qua dân ta chết xa nhà

Trong nhạc phẩm Điệp khúc tình yêu, nhạc sĩ Trần Tiến cũng đã viết:

Nhớ, nhớ cái hôn đầu tiên, anh chưa dành cho em.
...
Nhớ nhớ cái hôn đầu tiên là hôn lên
đôi mắt của người bạn đã hi sinh.

Trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đã có biết bao người ngã xuống để bảo vệ mảnh đất quê hương, để giữ vững lời thế "Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh". Như nhà thơ Giang Nam đã viết trong bài thơ "Quê hương":
Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi...
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi.

Có những người lính ra đi không trở lại, mãi mãi năm nơi biên ải:

Mùa này biên giới hoa sim
Tím quanh mộ chí im lìm các anh
Bao người lính trận vô danh
Hiến dâng đất nước tuổi xanh của mình

(Tổ quốc nơi biên thùy- Nguyễn Việt Chiến)

Và có những tuổi 20 đã mãi nằm lại nơi đáy sông, trong những hình hài không nguyên vẹn:

Đèo xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ
Đáy sông còn đó bạn tôi nằm
Có tuổi hai mươi thành sóng nước
Vỗ yên bờ, mãi mãi ngàn năm.

Người lính - mới phút trước còn là những con người bằng xương bằng thịt, hơi thở còn ấm và máu còn đỏ tươi nhưng trên chiến trường, đao kiếm vốn dĩ không có mắt, giết người vô hình:

Anh ngã xuống đường băng Tân Sơn Nhứt
Nhưng Anh gượng đứng lên tì súng trên xác trực thăng
Và Anh chết trong khi đang đứng bắn
Máu Anh phun theo lửa đạn cầu vồng.
(Dáng đứng Việt Nam - Lê Anh Xuân)

Đó là đau thương, là mất mát, và cũng là hiện thực, là chiến tranh. Tổng thống Obama cũng từng nói :"Chiến tranh dù xét ở phương diện nào thì cái nó để lại cũng chỉ là đau thương và mất mát". Có hơn 5700 những người chiến binh của Mỹ đã ngã xuống trên đất nước ta, và đối diện với 5700 chiến binh Mỹ đó, đã có bao nhiêu con người Việt Nam ngã xuống, chúng ta không đếm được. Nhưng qua cái nhìn lãng mạn của nhà thơ Quang Dũng, nhà thơ đã nhìn sự hi sinh một cách nhẹ nhàng hơn, như là sự nghỉ ngơi trên con đường hành quân:

Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời
(Tây Tiến)

Gửi tới thế hệ trẻ, những lớp người được sinh ra, được hưởng nền độc lập hòa bình mà những người làm nên nó đã không một lần được thấy được cảm nhận, xin hãy sống sao để những sự hi sinh ấy trở nên vô nghĩa:

Cả cuộc đời cha đi bộ đội
Quà về cho mẹ là mái tóc pha sương
Và những vết thương trên ngực cha
Cứ trở gió lại đau nhức nhối
(Mẹ - Phan Long)