*Đây là cái warning to đùng ngã ngửa về việc nhân vật trong truyện phạm pháp và chống đối chính quyền*

河 (hà): dòng sông, nhưng mà là dòng sông nhỏ hơn 江 (giang), nghĩa là sông cả. Ở đây mình xin phép gọi con sông nhỏ bằng một từ khác mặc dù không đúng nghĩa, là dòng suối.

Đi về hướng cực tây của đất nước, chào đón ta là những dãy núi trùng điệp chạy dọc hướng tây bắc- đông nam. Tọa lạc trên dãy núi ấy, là huyện xa nhất của tỉnh nọ. Nhưng từ phố huyện, ta còn phải đi thêm gần trăm cây số nữa mới đến xã vùng ven biên giới. Cả xã là một bản người thuộc dân tộc thiểu số biên giới phía bắc, hẻo lánh và thiếu thốn đủ điều. Mỗi nhà tách biệt nhau trên những sườn dốc thấp thoai thoải, có nhà thì ở riêng nguyên một quả đồi. Vì vậy, tuy địa bàn rộng nhưng tính theo hộ gia đình thì nơi đây chẳng nổi hai chục mái nhà. Tú sống ở đó cùng mẹ. Nó tập đi giữa vách núi đá vun vút cheo leo, chơi trong khu rừng nguyên sinh lắm nơi chưa có nổi vết chân người, lớn lên nhờ đồng lúa, đồng ngô vàng rực và uống nước của con sông nhỏ len lỏi qua những ngọn đồi. Mà ở đây có ai không lớn lên nhờ nguồn nước ấy.

Dòng suối nhỏ bắt nguồn từ ngọn núi cao nhất. Nó uốn lượn mềm mại qua khe đá, qua những nương sắn, nương ngô. Nước đi qua đá tạo nên những tiếng rì rầm như muốn chào tạm biệt núi rừng, trước khi hoàn thành hành trình dài của nó xuống đồng bằng và hòa vào sông cả. Suy cho cùng, cũng chỉ mình suối mới có khả năng di chuyển khỏi khu rừng. Cô giáo dạy Tú rằng, những dòng suối nhỏ sẽ đổ vào con sông lớn, những con sông lớn sẽ đổ ra biển. Và chúng sẽ tự do dạo chơi khắp thế giới. Trong cả cuộc đời Tú và có thể là tất cả những đứa trẻ ở đây, quãng đường xa nhất mà chúng đi trong đời là đường đi học. Nó chỉ biết về thế giới sau những ngọn núi cao cao kia qua lời kể của cô giáo.

Cô giáo người Kinh như một vị thần trong mắt lũ trẻ. Cô có thể trả lời tất cả câu hỏi mà bố mẹ của chúng không biết. Cô có nhiều đồ rất đẹp mà lũ trẻ chưa được nhìn thấy bao giờ. Và đặc biệt khi đến trường với các cô, Tú chưa bao giờ đói. Các cô thường bảo phải học giỏi để có thể như dòng nước nhỏ phiêu lưu khắp thế giới. Mà muốn học giỏi thì phải lớn nhanh, để lớn nhanh thì phải no bụng. Khi những đứa trẻ đến trường, người ở nhà lại bớt được mấy miệng ăn trưa nên hầu như trẻ con đến tuổi đều theo chân anh chị đến trường. Hầu như là vậy.

Trong bản, đứa trẻ duy nhất không đến trường là anh Hàn. Anh hơn Tú ba tuổi nhưng lại không biết đọc biết viết. Nhà anh Hàn là nhà gần với Tú nhất, thành ra anh cũng là người thân với nó nhất. Và cũng là người con trai đầu tiên xuất hiện trong cuộc đời nó. Từ lúc có nhận thức, nó đã biết cả nhà nó và anh Hàn đều thiếu một người, chẳng giống như bạn bè xung quanh. Vì không có người đàn ông trong nhà nên việc đồng áng cũng kém hơn những nhà cùng bản. Có người bảo bố Tú và bố Hàn bỏ đi sang biên giới, có người bảo cả hai bị người Kinh bắt đi rồi. Tú chẳng quan tâm lắm vì dù sao nó vẫn còn có mẹ. Nhưng anh Hàn lại không may mắn như vậy. Mẹ anh Hàn ốm yếu quanh năm, kể cả có tiền lấy thuốc cũng chẳng khiến bà bật ra khỏi giường trèo nương lội suối được. Vì vậy, thu nhập và lương thực của cả nhà dần nhờ hết cả vào anh Hàn. Đường đến trường của Tú xa lắm, sáng nào cũng phải dậy từ lúc gà chưa gáy mà anh Hàn lên nương còn phải đi sớm hơn cả nó. Nhưng bọn trẻ đến trường ngưỡng mộ anh Hàn lắm, vì những hôm chợ phiên anh có thể theo đàn ông trong bản xuống huyện buôn bán, được nhìn thấy cuộc sống đằng sau dãy núi chót vót- thứ mà lũ trẻ ai cũng chỉ được nghe kể.

Trong bản, mỗi nhà đều có ít nhất ba đứa con. Thành ra, Hàn coi Tú như em trai ruột vì cả hai đều là con một. Tú tự tin với lũ trẻ trong bản rằng nó là đứa biết nhiều nhất về thế giới ngoài kia vì nó được nghe anh Hàn kể chuyện nhiều nhất. Nào là chuyện về những chiếc xe có bốn bánh to hơn cả tảng đá trên thượng nguồn, những chiếc màn hình lớn có thể chiếu phim hay những chiếc màn hình nhỏ hơn có thể nghe được giọng nói của người khác dù họ đang ở rất xa. Tất cả những thứ đó chưa bao giờ xuất hiện trong bản làng nhỏ này.

Hằng ngày lũ trẻ sẽ đến trường vào buổi sáng. Đường đến trường men theo con suối nhỏ lên tận lưng chừng núi, đi qua khu rừng rồi lại theo nó đi xuống dưới vách đá. Con suối nhỏ như sợi dây liên kết từng mắt xích của cuộc sống con người nơi đây. Những đứa trẻ ở đây được dạy rằng nếu bị lạc, hãy đi theo dòng suối.

"Dòng suối cứu con không bị chết khát. Rồi nó sẽ dẫn con về với mẹ"

Giờ học kết thúc sau bữa trưa. Lũ trẻ sẽ về gia đình để giúp những công việc nhà. Khi này, Tú sẽ men theo dòng suối lên tận thượng nguồn. Nương ngô của nhà anh Hàn ở trên này vì những phần đất bên dưới đều bị những nhà khác lấy sớm hơn. Mà khi mùa lũ về thì ở đây ít bị thiệt hại nhất. Thượng nguồn của dòng suối cách đồi nương không xa. Ngay cạnh đó, một cái hang nhỏ được ẩn đi bởi cây rừng và những chùm phong lan. Tú sẽ đến đây và đi về cũng anh Hàn sau khi việc trên nương xong xuôi và bát rượu ngô của anh đã cạn.

Mặt trời lặn dần sau vách núi. Sương mù xuống dần sẽ hạn chế tầm nhìn xung quanh nên cả hai phải về nhà sớm. Ở vùng cao sương mù xuống sớm lắm, mặc dù chưa đến giờ buổi tối. Mà Tú cũng chẳng phân biệt được đâu là mây, đâu là sương nữa. Tay Tú run lên khi chạm vào làn khói trắng mờ ảo mà anh Hàn cởi trần cứ đi phăm phăm. Hàn chưa được tính là thanh niên trai tráng trong làng nhưng ngoại hình anh lại lực lưỡng không kém họ là bao. Vì phải lên nương cuốc đất từ sớm nên tay anh to, bàn tay chai sạn nhiều chỗ. Nhưng chính đôi bàn tay ấy lại cùng mẹ hoàn thiện những chiếc váy thêu tinh xảo được nhiều người dưới huyện yêu thích trong những hôm chợ phiên. Tú ngưỡng mộ anh lắm vì chẳng sợ điều tiếng trong bản mà học lại nghề thêu của con gái.

"Hôm nay học thế nào?"

Đấy là câu chuyện quen thuộc của hai người trên đường về nhà. Giữa mây mù, tiếng nói chuyện cũng giúp Hàn xác định được anh đã cách đứa nhỏ kia bao xa rồi phòng trường hợp bất trắc như có thú dữ hoặc Tú bị rắn cắn.

Lâu lâu, Tú sẽ dạy Hàn tập đọc tiếng Kinh, tập tính tiền hàng để dễ dàng hơn trong những buổi chợ phiên. Anh Hàn học nhanh hơn cả nó, trong khi nó luôn tự hào là người hiểu bài nhanh nhất lớp khiến nó lại càng ngưỡng mộ.

"Hôm nay em được học bài Dế Mèn gì á, được viết thành truyện, hay lắm. Cô giáo bảo chú Dế Mèn này đi phiêu lưu nhiều nơi lắm, như dòng suối của bản mình ý. Cô cho em mượn cả quyển truyện nè, để buổi tối em sang đọc cho nghe nhe"

"Hay anh đi học với em đi, cô giáo sẽ cho anh vào lớp thôi mà"

"Anh đi học thì ai lo nương ngô, ai lo nấu rượu, ai lo việc thêu váy? Chỉ cần em về dạy anh biết đọc, biết nói tiếng Kinh là được rồi"

Mọi người đều nói mẹ Hàn nên cưới thêm đứa con dâu về để đỡ đần việc nhà, học lại nghề thêu của bà. Nhưng Hàn biết nhà mình nghèo lắm, chẳng ai muốn gả vào mà lại thêm một miệng ăn.

Với cả, Hàn chưa từng muốn lấy một cô gái nào cả. Phải rồi, chỉ cần cuộc sống của anh cứ tiếp diễn như này thôi. Lên núi có nương ngô, về nhà có mẹ, bên cạnh có mẹ con cô Tú.

Anh chỉ cần như vậy mà thôi.

[còn tiếp]

Thì nó chưa đến đoạn phạm pháp với chống đối đâu nhưng mình cứ cảnh báo trước vậy á. Và câu truyện cũng có một phần sự thật nữa nên mình cũng không tiện thêm chi tiết là dân tộc nào cả, điều này cũng sẽ dẫn đến một số chi tiết khác biệt trong sinh hoạt thường ngày nên mong mọi người đừng quá khắt khe nhe.